Προσωποκεντρική και Focusing-Βιωματική Προσέγγιση

Carl Rogers

Ιστορική εξέλιξη

Θεμελιωτής της Προσωποκεντρικής θεώρησης είναι ο Carl R. Rogers. Ο πρώτος ψυχολόγος που διατύπωσε και ανέπτυξε μια ξεχωριστή ψυχοθεραπευτική προσέγγιση.
Η Προσωποκεντρική Προσέγγιση κατά την διάρκεια της εξέλιξής της πέρασε από διάφορες φάσεις μέχρι να διαμορφωθεί ως μία γενικότερη αυτόνομη προσέγγιση:

• α) Μη-κατευθυντική προσέγγιση (δεκαετία 40)
• β) Πελατοκεντρική « (δεκαετία 50)
• γ) Προσωποκεντρική « (δεκαετία 60 μέχρι σήμερα)

Ο Πυρήνας της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης:

Η Προσωποκεντρική Προσέγγιση βλέπει τον άνθρωπο ως μία ενιαία και σύνθετη οργανική ενότητα, η οποία διέπεται από μία εγγενή και κυρίαρχη δύναμη, ή ενέργεια, την λεγόμενη τάση πραγμάτωσης. Είναι ακριβώς αυτή η τάση πραγμάτωσης που ωθεί τον κάθε οργανισμό μέσα από την ανάπτυξη, τη βελτίωση και την διαφοροποίηση, προς την πραγμάτωση των δυνατοτήτων του και την ολοκλήρωσή του.

Η Προσωποκεντρική Συμβουλευτική/Ψυχοθεραπεία

Ο προσωποκεντρικός σύμβουλος/ψυχοθεραπευτής καλείται, μέσα σε αυτό το θεωρητικό πλαίσιο, να ενδυναμώσει και να διευκολύνει τον πελάτη του να έρθει σε επαφή με αυτή του την τάση και να της επιτρέψει ν’ αναπτυχθεί και να καλλιεργηθεί.
Για να επιτευχθεί αυτό, ο προσωποκεντρικός σύμβουλος/ψυχοθεραπευτής καλείται να δημιουργήσει και να διατηρήσει μια κατάλληλη θεραπευτική σχέση με τον πελάτη του, η οποία διέπεται από ένα κλίμα ασφάλειας, σεβασμού και εμπιστοσύνης. Αυτή η σχέση οφείλει να στηρίζεται στις τρείς θεραπευτικές συνθήκες, τις οποίες ο C. Rogers χαρακτήρησε ως αναγκαίες και επαρκείς για θεραπευτική άλλαγή: την ενσυναίσθηση, την άνευ όρων αποδοχή και την αυθεντικότητα.
Συνεπώς τα κύρια χαρακτηριστικά της Προσωποκεντρικής Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας είναι:
- Η διαμόρφωση, εκ μέρους του θεραπευτή, ενός κλίματος ασφάλειας, σεβασμού και εμπιστοσύνης
- Η σχέση που διαμορφώνεται και προσφέρεται από τον θεραπευτή στον πελάτη του, βασιζόμενη στις τρείς αναγκαίες και επαρκείς θεραπευτικές συνθήκες:

• Ενσυναίσθηση
• Άνευ όρων αποδοχή
• Αυθεντικότητα

Εάν ο προσωποκεντρικός σύμβουλος/ψυχοθεραπευτής καταφέρει να πραγματώσει, στην σχέση του με τον πελάτή του, τις τρείς αυτές συνθήκες, τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ο πελάτης να οδηγηθεί σε διεύρυνση του εσωτερικού του πλαισίου αναφοράς, με αποτέλεσμα την καλύτερη κατανόηση του εαυτού του και την μεγαλύτερη αυτο-αποδοχή του, πράγμα που προάγει την περαιτέρω ανάπτυξη του, καθώς και την ψυχική του υγεία

Βασικοί όροι της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης

• Οργανισμός
• Τάση Πραγμάτωσης – Τάση Αυτοπραγμάτωσης
• Εαυτός
• Όροι Αξίας
• Οργανισμική Εκτιμητική Διαδικασία
• Εσωτερικό Πλαίσιο Αναφοράς
• Κέντρο Αξιολόγησης
• Αντιληπτικό Πεδίο
• Φαινομενολογικό Πεδίο
• Ενσυναίσθηση
• Άνευ Όρων Αποδοχή
• Αυθεντικότητα
• Παρουσία
• Συμβολοποίηση
• Συμφωνία/ Ασυμφωνία
• Αμυντικός μηχανισμός άρνησης
• Αμυντικός μηχανισμός Διαστρέβλωσης
• Αμυντικός μηχανισμός Ενδοβολής
• Πρόσωπο
• Πλήρως Λειτουργικό Πρόσωπο
• Συνάντηση
• Θεραπευτική Σχέση
• Ομάδα Συνάντησης
• Μή-κατευθυντικότητα
• Πελατοκεντρική Ψυχοθεραπεία
• Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεία

---

Η Focusing-Βιωματική Προσέγγιση

Eugene Gendlin

Οι Απαρχές:

Το Focusing (Διαδικασία Εστίασης) ως Τεχνική

Το Focusing (στα ελληνικά ‘διαδικασία εστίασης’) αναπτύχθηκε από τον φιλόσοφο και ψυχοθεραπευτή, καθηγητή του πανεπιστημίου του Σικάγο, Eugene T. Gendlin, Ph.D., την δεκαετία του ’70, ως απότελεσμα κλινικής έρευνας και ψυχοθεραπευτικής εμπειρίας.
Συγκεκριμένα, όταν ο Carl R. Rogers θέλησε να ερευνήσει τους παράγοντες που επηρεάζουν θετικά την έκβαση της ψυχοθεραπείας, ανέθεσε στον E.T.Gendlin, στενό του συνεργάτη, την διεύθυνση αυτής της έρευνας.
Με αφετηρία την υπόθεση «Πώς η ψυχοθεραπεία βοηθά ορισμένους ανθρώπους περισσότερο από άλλους» ο Ε.Τ.Gendlin και οι συνεργάτες του μελέτησαν εκατοντάδες μαγνητοφωνημένες ταινίες ψυχοθεραπευτικών συνεδριών και κατέληξαν σε μία σημαντική ανακάλυψη: «Η βελτίωση της ψυχολογικής κατάστασης αυτών που είχαν ολοκληρώσει ένα κύκλο ψυχοθεραπείας, ήταν ανεξάρτητη της ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης του θεραπευτή και του ‘περιεχομένου’ των θεραπευτικών συνεδριών». Το βασικό γνώρισμα των επιτυχημένων θεραπειών ανήκε στους πελάτες, με κάποια κοινά χαρακτηριστικά, όπως:
Ο τρόπος με τον οποίο μιλούσαν ήταν λιγότερο εγκεφαλικός, ή αναλυτικός, και περισσότερο βιωματικός Είχαν καλύτερη επαφή με το σώμα τους και τα συναισθήματά τους Συνήθιζαν να στρέφουν την προσοχή τους στο σώμα τους, και Προσπαθούσαν να αποκωδικοποιήσουν τα σήματα που αυτό «εξέπεμπε» Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά αποδείχθηκαν ως το πλέον σημαντικό «εργαλείο» για επιτυχή ψυχολογική αλλαγή, το οποίο φαίνεται ότι κάποιοι κατείχαν, ενώ σε άλλους έλλειπε παντελώς.
Αυτό το «κενό» προσπάθησε να καλύψει ο E.T.Gendlin, δημιουργόντας και αναπτύσσοντας την Διαδικασία Εστίασης, ως μία δεξιότητα για να ωφεληθούν περισσότεροι από την ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Το 1978 ο E.T.Gendlin κυκλοφόρησε το βιβλίο Focusing, στο οποίο περιέγραψε αναλυτικά τη Διαδικασία Εστίασης, ως μία τεχνική με διακριτά βήματα, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσος από ειδικούς, όσο και από το ευρύτερο κοινό, ως μία διαδικασία αυτογνωσίας και αυτοθεραπείας.
Βεβαίως η Διαδικασία Εστίασης δεν περιορίζεται στα πλαίσια μιας απλής τεχνικής. Με βάση το Focusing έχει αναπτυχεί τα τελευταία χρόνια μία ξεχωριστή φιλοσοφική οπτική καθώς και μία επιστημονική προσέγγιση, η οποία εφαρμόζεται σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς, όπως:

• Στη συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία
• Στη ψυχολογία της υγείας
• Στο χώρο της τέχνης
• Στο χώρο των επιχειρήσεων, κ.ά.

Μετεξέλιξη:

Η Focusing-Βιωματική Προσέγγιση

Στον πυρήνα της θεωρίας της Focusing-βιωματικής Προσέγγισης βρίσκεται το άμεσο και συνεχές βίωμα, ο,τιδήποτε βιώνουμε κάθε στιγμή, και που - ως τέτοιο - ρέει και μεταβάλλεται διαρκώς – καθώς και ο τρόπος που σχετιζόμαστε με αυτό.
Συνήθως δεν είμαστε ανοιχτοί στο άμεσο και συνεχές βίωμά μας. Δεν έχουμε μάθει να είμαστε ανοιχτοί, να το αποδεχόμαστε και να το συμβολοποιούμε κατάλληλα. Τις περισσότερες φορές η σχέση με το βίωμά μας είναι περιοριστική, διαστρεβλωτική, ενίοτε παγιωμένη, δεσμευτικά άκαμπτη, γι’ αυτό και επαναλαμβανόμενη. Η ζωή μας ως εκ τούτου αποτελείται από κοινότοπα επαναλαμβανόμενα γεγονότα που χάνουν το βιωματικό τους βάθος και δεν μετουσιώνονται σε εμπειρίες, με αποτέλεσμα η προσωπική μας ανάπτυξη να εμποδίζεται, να μην προάγεται, σύμφωνα με τις βαθύτερες ανάγκες και επιθυμίες μας, και ενδεχομένως να τραυματίζεται – σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό – ανάλογα με την προσωπική μας ιστορία.
Για να μπορέσουμε νά άρουμε τα εμπόδια και να προάγουμε την προσωπική μας ανάπτυξη, αυτό που απαιτείται, σύμφωνα με τον Gendlin, είναι είτε η βελτίωση της σχέσης μας με το βίωμά μας, είτε η αποκατάσταση της σχέσης, αν αυτή έχει διακοπεί. Για τον σκοπό αυτό ο Gendlin προτείνει τη Διαδικασία Εστίασης (Focusing), η οποία διευκολύνει την προσέγγιση του βιώματος και την σύνδεση ή επανασύνδεσή της με αυτό.
Με την Διαδικασία Εστίασης κανείς στρέφει την προσοχή του στο σώμα του – έτσι όπως το νιώθει εσωτερικά – για να αποκτήσει μία σωματική αίσθηση της κατάστασης που βιώνει.
Στο σημείο αυτό πρέπει να υπογραμμιστεί, ότι στην φιλοσοφία της Διαδικασίας Εστίασης το σώμα, περιβάλλον, κατάσταση και βίωμα βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση και αποτελούν ένα αδιαίρετο ολον. Το σώμα μου δεν είναι απλά μία μηχανή με λειτουργίες, αλλά το πρωταρχικό όργανο με το οποίο συναντώ τον κόσμο και σχετίζομαι με αυτόν. Το σώμα βρίσκεται σε διαρκή διαδικασία αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον και ενέχει πληροφορίες, όχι ακόμη συμβολοποιημένες, αναφορικά με αυτό που ζεί και βιώνει στο εδώ και τώρα. Με την έννοια αυτή το σώμα ενέχει το βίωμα και γι’ αυτό το σώμα ξέρει...

Focusing-Βιωματική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία

Κύρια χαρακτηριστικά της Focusing-Βιωματικής Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας είναι:

• Η διαμόρφωση, εκ μέρους του θεραπευτή, ενός κλίματος ασφάλειας και εμπιστοσύνης για τον πελάτη
• Η στάση/παρουσία του θεραπευτή που εμπνέεται από τις 3 θεραπευτικές συνθήκες της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης
• Η αλληλεπίδραση θεραπευτή - πελάτη
• Οι ανταποκρίσεις του θεραπευτή, οι οποίες απευθύνονται στην βιωματική διαδικασία του πελάτη με στόχο την βελτίωση ή/και ανάπτυξη της βιωματικής του διαδικασίας
• Η διευκόλυνση του πελάτη να εστιαστεί, να παραμείνει και να σχετιστεί με την δική του βιωματική διαδικασία

Επιπρόσθετα, κεντρικός όρος στην θεωρία και πρακτική της Focusing-βιωματικής Προσέγγισης, και κατ’ επέκταση της Focusing-βιωματικής Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας, είναι ο σύνθετος όρος βιωμένη αίσθηση (felt sense).
Κατά την «διαδικασία εστίασης» ο πελάτης έρχεται σε επαφή με έναν ιδιαίτερο τύπο σωματικής «γνώσης». Αυτή την «γνώση» ονομάζουμε βιωμένη αίσθηση. Η βιωμένη αίσθηση πρέπει να σημειωθεί ότι δεν προϋπάρχει, αλλά διαμορφώνεται κατά την διαδικασία εστίασης, όταν δηλαδή ο πελάτης στρέψει την προσοχή του στο σώμα του, το οποίο ενέχει (implies) πληροφορίες σε σχέση με την κατάσταση, ή το πρόβλημα που βιώνει.
Η βιωμένη αίσθηση φέρει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

• Διαφοροποιείται από τα συναισθήματα που συνήθως είναι πολιτισμικά καθορισμένα και γι’ αυτό εύκολα αναγνωρίσιμα
• Βιώνεται σωματικά
• Είναι ολιστική, ασαφής και προ-λεκτική
• Αναφέρεται και παραπέμπει σ’ ένα ασυμβολοποίητο συνολικότερο βίωμα, του οποίου αποτελεί την πρωταρχική έκφραση
• Αποτελεί την «είσοδο» για το πέρασμα στην υπο-νοούμενη, πολύπλοκη πλευρά του «όλου» βιώματος, από όπου μπορεί ν’ αντληθεί καινούργιο «υλικό» προς περαιτέρω επεξεργασία.

Το υλικό αυτό εμπλουτίζει την υπάρχουσα συναισθηματική και νοητική γνώση και αποτελεί τη βάση για θεραπευτική αλλαγή. Εχοντας ο πελάτης ως πυξίδα την σωματικά βιωμένη αίσθηση μπορεί σταδιακά να σχετιστεί, ή και να επανασυνδεθεί με το βίωμά του, ν’ αποκτήσει πρόσβαση σ’ αυτό, ν’ αντλήσει πληροφορίες και έτσι να διατυπώσει καινούργια νοήματα, αναφορικά με αυτό, καί τέλος να οδηγηθεί σε πιθανές αλλαγές στη ζωή του.

---

Βασικοί όροι της Focusing-Βιωματικής Προσέγγισης

• Περιβάλλον (environment)
• Οργανισμός
• Σώμα
• Άμεσο βίωμα
• Αλληλεπίδραση (interaction)
• Διαδικασία (process)
• Βιωματική διαδικασία (experiencing)
• Εμπειρία (experience)
• Focusing στάση/παρουσία
• Ενεχόμενο, υπο-νοούμενο (implicit)
• Ρητό, συμβολοποιημένο (explicit)
• Προαγωγική τάση(carrying forward)
• Όριο συνειδητής σκέψης (edge of awareness)
• Δημιουργία εσωτερικού ελεύθερου χώρου
• Βιωμένη αίσθηση (felt sense)
• Βιωμένη αλλαγή (felt shift)
• Διαδικασίας παράκαμψης (skipping)
• Διαδικασία διασταύρωσης (crossing)
• Διαδικασία εμβάθυνσης (dipping)
• Διαδικασία ζικ-ζακ (zig-zag process)
• Δεσμευτική, άκαμπτη δομή (structure bound)
• Κλίμακα βιωματικής διαδικασίας (experiencing scale)

Πηγή:  http://www.focusing.gr